Joanna Newsom - Ys (2006)

En een half jaar later gooi ik hier toch het laatste halfje bij.

In het begin was ik nogal sceptisch. The Milk-Eyed Mender was heel erg mooi, maar met de toevoeging van flink wat orkestratie zag ik Joanna's muziek al snel in vervelend bombasme verzanden. Gelukkig bleek daar niks van waar en is de toevoeging van het orkest niet alleen subtiel genoeg, maar vooral érg sterk. Het geeft het album zelfs flink wat meerwaarde, iets waar ik vooraf bijna niet op durfde te hopen. Joanna heeft zich verder ontwikkeld en plaatst zich met deze plaat definitief buiten het ‘freak-folk’ hoekje. Het hele album staat vol prachtige muziek, en de composities lijken soms haast perfect.

Als ik echt een hoogtepunt van het album moet noemen, zou het de samenzang tussen Bill en Joanna aan het einde van Only Skin zijn. Denk je dat het haast niet meer mooier kan, komt Bill het nummer even naar een nog hoger niveau tillen.

Maar eigenlijk bestaat heel Ys gewoon uit pure pracht, en mag Joanna zich met dit album ook nog eens toevoegen aan het kleine rijtje artiesten waarvan de teksten me ook echt wat doen. Dat stukje in Emily waar ze aan het water zit hoort wat mij betreft tot de allermooiste teksten ooit geschreven. Onvoorstelbaar mooi.

Naar de 5*, en een plekje in m’n top 10.

Wel jammer van de spuuglelijke cover.

Een verhaal apart, Ys genaamd. Een barokke sfeer met een gypsy-achtige zangeres. Je ziet haar (gekleed als op de cover) op een middeleeuws marktplein een show weggeven.

Hoewel we in 2009 leven, maakt dat de muziek nog niet irrelevant. Wel anders, vernieuwend, buiten alle (of tenminste veel) kaders. Dat zorgt er bij mij ook voor dat het geen makkelijk album is.

De sfeer is mooi, haar stem hier en daar iets te schel, maar dat hoort erbij. Er gebeurt veel, maar de muziek heeft geen makkelijke opbouw. Het feit dat ik zo weinig structuur in de nummers kan ontdekken, vind ik het grootste nadeel van Ys.

Het stemgeluid doet me me af en toe denken aan Adele, Duffy, Amy Winehouse etc. Daar hebben we er al genoeg van, maar gelukkig weet Joanna Newsom een hele andere richting op te gaan met haar muziek.

Helaas niet een richting die mij heel erg ligt. Ik schrijf Ys nog niet af, daarvoor heb ik het te weinig tijd gegund, maar ergens weet ik dat dit niet muziek is die mij echt raakt. Ik weet dat ik het op kan zetten uit interesse, of omwille van de kunst, maar niet vanwege de luisterervaring. Alsof ik een schilderij bekijk waarvan ik weet dat het knap geschilderd is, maar niet geniet van het kleurgebruik, onderwerp of geheel.

Concluderend; zeker een werkje om zo nu en dan op te zetten, en aan me voorbij te laten trekken. Niet om er van te genieten, maar om mijn horizon te verbreden, originaliteit te waarderen, en te weten dat er nog geslaagde experimenten komen bovendrijven.

Naar aanleiding van de hele mini-hype rondom Joanna Newsom van de afgelopen jaren, ben ik ook maar eens in haar muziek gedoken, te beginnen met Ys.

Eigenlijk verbaasde ik me, bij het beluisteren van deze plaat, een beetje over de heftige reacties op haar stemgeluid. Ik zou zeggen: neem de articulatie van Björk, denk het IJslandse accentje weg en voeg wat toe van Kate Bush' 'dansen om de meipaal'-lyriek, en je zit redelijk in de buurt. Helemaal niet zo ontoegankelijk, relatief gezien. Natuurlijk is het niet aan mij om te bepalen hoe anderen muziek ervaren, maar als ik sommigen hoor over gruwelijk gekrijs kan ik me daar toch niet bij aansluiten.

In de wereld van de alternatieve muziek, waar het credo nog steeds vaak is: monkey see, monkey do, krijgt Newsom van mij alleen door haar eigenzinnigheid al bonuspunten. Een dame die zichzelf begeleid op haar harp, in uitgesponnen folkliedjes die werkelijk het hele leven lijken te bespreken zonder ooit terug te vallen op platgetreden couplet/refrein-paden? Zo zien we ze niet vaak.

Een pretentieuze plaat, dan? Ik denk het wel. Maar het is te makkelijk om elke poging om iets complex en diepgaands te maken op te zadelen met dat label, en niet verder te kijken. Sommige muzikanten hebben ook echt iets te zeggen buiten 'laten we losgaan op de dansvloer', en dat valt te waarderen en te steunen.
Newsom trakteert ons vaak genoeg op prachtige melodieën en boeiende teksten om de aandacht die het kost om deze plaat te doorgronden waard te zijn.

Voor de hand ligt, om ook de productie te prijzen. De dame huurde Steve Albini voor de basisopnames, Van Dyke Parks voor de arrangementen, en Jim O' Rourke voor de geluidsmix. Een groter dreamteam is nauwelijks denkbaar.

Toch wil ik deze plaat ook weer niet zonder meer lauweren als meesterwerk. Newsoms monologen, vaak tien minuten of langer, vind ik vaak te veel voortkabbelen. Niet alle passages zijn even sterk of boeiend. Maar in de eindbalans ben ik toch een flink aantal mooie muzikale momenten rijker, en heb ik genoeg aanleiding om ook The Milk-eyed Mender eens te gaan beluisteren.

Gewoon blijven luisteren, op den duur ken je de volledige nummers vanbuiten, ondanks de aparte opbouw en structuur.
En er zijn inderdaad 'ankerpunten' in de nummers. De meteorite-passage kan je bv. met wat goodwill als refrein zien

Emily was liefde op het eerste gezicht en dat is zo gebleven. Vanaf ik die associatieve openingszinnen hoor ben ik elke keer opnieuw verkocht:
The meadowlark and the chim-choo-ree and the sparrow
Set to the sky in a flying spree, for the sport over the pharaoh
Sawdust & Diamonds was lang de tweede favoriet (mss meest toegankelijke nummer?), maar stilaan is de balans doorgeslaan naar Only Skin... zoals dit hele album gewoon een masterclass in song- en tekstschrijverij. En dan die toparrangementen er nog bij...

Bij mijn eerste luisterbeurt: Emily en Cosmia zijn zeker wel mooie nummers, de rest vond ik een beetje minder.

Zoals dat wel vaker gaat met ongelooflijk mooie muziek, sloop "Emily" (zonder er erna verder nog veel aandacht aan te schenken of bewust te herbeluisteren) in mijn hoofd binnen. Zijn aantrekkingskracht werd onhoudbaar, en plots hoorde ik alles wat ik de eerste keren niet had gehoord. Plots hoorde ik iets dat ik nog nooit had gehoord, en dat blijft zo tot op vandaag.

Voor mij is "Emily" waarlijk een van de hoogtepunten uit het niet klassieke/niet jazz/niet blues-genre (ik haat de term "pop-muziek":-).

Maar daar bleef het niet bij. Doordat ik Emily herontdekte (en Cosmia bevestigde) werd ik nieuwsgierig naar een nieuwe luisterbeurt van het album, en (zoals mijn waardering aangeeft) vind ik het een erg sterk staaltje muzikale verzameling van melodie, tekst, begeleiding, klanken, ...
Enige minpunt(je) voor mij is misschien de song "Monkey & Bear", niet in die zin dat ik het 'slecht' vind, maar gewoon niet zo ongelooflijk als de andere nummers. Ook Sawdust & Diamonds bracht me vanalles wat het de eerste luisterbeurt niet bracht.

Het is muziek die al zijn schatten niet meteen onthuld, en dat is bij mij vaak de muziek gebleken die het langst bijblijft.

En die teksten, man man, pulitzerprice voor muziek?

Oh-oh, oh-oh-oh desire.
Oh-oh, oh-oh-oh desire.

Danku Joanna Newsom!

Alle elementen die Ys goed maken zitten ook gevangen in Monkey & Bear. Desondanks is dit nummer absoluut geen dwarsdoorsnee van het album. Monkey & Bear is voor mij hoe dan ook een van de betere nummers van dit album. Misschien zelfs wel de beste, want dit nummer weet me echt te raken.

Allereerst vind ik de tekst bloedmooi. Of het nu één grote metafoor is of gewoon een verhaal over een beer en een aap maakt eigenlijk niets uit. Het verhaal grijpt mij hoe dan ook aan: Een aap en een beer die samen een leventje willen opbouwen, waarbij de beer constant wordt gebruikt door de aap. Beer moet het zware werk doen en voor de kost zorgen. 'Sooner or later, you'll bare your teeth' is haar enige houvast. Tegen de verwachtingen van aap in laat beer uiteindelijk haar tanden zien en schud ze haar vacht van zich af. De manier waarop Newsom dit verwoord is prachtig en ontroerend tegelijk.

Dit verhaal zou symbool kunnen staan voor een relatie die uitloopt op een scheiding. Het zou ook meer letterlijk opgevat kunnen worden en over het misbruik van circusberen gaan. Zelf wil ik niet teveel nadenken over de eventuele symbolische betekenis van de tekst, want ik vind het letterlijke verhaal al mooi en aangrijpend genoeg.

Naast de tekst vind ik dit nummer muzikaal ook behoorlijk sterk, al blijft de tekst (net zoals op de rest van het album) het belangrijkste en mooiste aspect. Monkey & Bear is afwisselend en verrassend en ademt bovenal een middeleeuwse sfeer uit. Dat maakt dit nummer bijzonder. Deze sfeer past bovendien goed bij het verhaal, dat zo bijna als een oude volksvertelling overkomt.

Tot slot mag ook de zang van Joanna Newsom niet onvermeld blijven. Het 'dance darling'-refrein (als ik het zo mag noemen) bezorgt mij soms kippenvel en dat wil heel wat zeggen. Haar stem klinkt hier breekbaar en oprecht emotioneel. De mooie woorden, de betekenis van die woorden en de fluit maken het plaatje helemaal compleet en maken deze passages tot de mooiste van het album.
Ik zou zelfs een favoriet woord uit kunnen kiezen dat me nog meer raakt dan de rest. Dat is het laatste woord uit de zin 'dance darling and I love you still'. Het hese 'still' en de zachte 'mmm' die ze daar achteraan plakt vormen een seconde die me niet lang genoeg kan duren.

Monkey & Bear is niet van buitenaardse schoonheid. Monkey & Bear tilt Ys ook zeker niet naar een ander niveau. Ik weet zelfs niet eens zeker of dit nu wel de beste van het vijftal is. Toch weet ik zeker dat dit nummer waanzinnig mooi is en dat het onmisbaar en onvervangbaar is op dit album. Het feit dat dit nummer zoveel lovende woorden kan uitlokken zegt mij genoeg.

15 jaar oud is Ys alweer, en hij blijkt de tijd erg goed te doorstaan. Ik weet nog dat dit de eerste paar beluisteringen bijna 'too much to digest' was, en begrijp ook nu nog wel waarom. De plaat heeft een rijkdom (zang, muzikaal, tekstueel, opbouw, plotwendingen) die je niet zo vaak tegenkomt. De composities komen voort uit het soort virtuositeit dat vaak nergens heen gaat, maar hier ondanks de lange nummers juist doorlopend to the point is. De teksten zijn mooi in klank en opbouw zonder te volgen (maar ook als je dat wel doet). Maar je moet er, zoals bij meer van de mooiste platen, ook een beetje van jezelf in investeren.

Je kunt daarmee vanuit veel verschillende invalshoeken naar deze plaat luisteren en dat kenmerkt voor mij vaker 5*-albums. Mede daardoor behoort deze tot het zeldzame rijtje albums die na 100+ beluisteringen (hoewel de laatste jaren hoogstens 2-3 keer per jaar) nog steeds groeien.

N.a.v. dit topic beluisterde ik dit album.

Ook dit is er weer eentje in het rijtje van nog nooit gehoord. Een bijzonder stem moet ik zeggen. Het was even wennen, maar het past wel heel goed bij de sfeer, bij de muziek. En die sfeer en die muziek zijn mooi. Het folkgenre lijkt me toch ook wel te liggen als ik af ga op dit soort albums en andere die reeds gepasseerd zijn. Opener Emily vind ik dan wel het mooist van dit album.