Tori Amos - Little Earthquakes
Hoewel hij bij mijn muziekminnende vrienden een discutabele reputatie heeft, staat de top 2000 bij mij thuis dagelijks op naarmate de jaarwisseling dichter in de buurt komt. Naast de nodige 'guilty pleasures' staat er natuurlijk heel veel moois in de lijst en een daarvan - een nummer dat ook op mijn stem kon rekenen - is
Winter van Tori Amos. Op het moment van schrijven was het nog een paar uurtjes wachten voordat dit pareltje de revue passeerde.
In de top 2000-sfeer van non-stop muziek is het natuurlijk ook heerlijk om even van het gebaande pad van de toplijst af te wijken, op basis van wat er langs is gekomen of nog langs moet komen. Bij het verheugen op
Winter bedacht ik me ineens weer van wat voor prachtalbum het liedje afkomstig is. Want ook al is het volkomen terecht dat uitgerekend dit nummer sinds jaar en dag al in de top 2000 staat:
Little Earthquakes staat vol met dergelijke schoonheid en
Winter is zeker niet het mooiste wat de debuutplaat van Tori Amos te bieden heeft.
God ja, Tori Amos... Door het rappe tempo waarmee je tegenwoordig muziek kunt ontdekken lijkt het al lang geleden dat ik haar ontdekte en kan ik al met misplaatste nostalgie over dit album praten. Maar het is slechts een paar jaartjes geleden dat ik voor het eerst van deze vrouw hoorde. Haar tweede cd,
Under The Pink, staat al jaren bij mijn vader in de kast, maar dat album heeft me omwille van zijn hoes nooit getrokken (inmiddels wel natuurlijk!). Ik zocht er door die hoes altijd Celine Dion-achtige praktijken achter - en die indruk projecteerde ik gelijk over de naam 'Tori Amos' heen. Soms ben je nog niet rijp om iets te ontdekken.
Vier jaar terug drong een andere muzikale verliefdheid mijn dagelijks leven binnen: ik was toen een paar maanden helemaal in de ban van Björk. Bij vrouwen heeft zo'n muzikale liefde voor mij altijd nog iets extra's. Het is alsof mijn ziel heftiger reageert op het horen van een mooie vrouwenstem en daar op een vergelijkbare wijze verliefd op wordt als wanneer ik 'gewoon' verliefd ben. Björk was het in ieder geval helemaal, en net als iedere verliefde, wilde ik de hele tijd bij haar muziek zijn. Gulzig werkte ik me pijlsnel door haar repertoire heen. Maar in deze muzikale verliefdheid was vreemdgaan niet echt een probleem, waardoor ik ook op zoek naar ging naar muziek van een vergelijkbare schoonheid. Op dat moment kwam ook de naam 'Tori Amos' weer naar voren.
In een interview uit de jaren negentig werd ze in een adem genoemd met Björk en PJ Harvey - ook geen onverdienstelijke dame. Dus besloot ik Amos nog een kans te geven, te beginnen met wat alom wordt gezien als haar meesterwerk:
Little Earthquakes. In mijn eerste pogingen om tot Tori's wereld door te dringen, liet ik mij leiden door kleine flarden van fascinatie. Doordat een bepaalde titel of een verhaal mij intrigeerde. Het verhaal achter
Me And A Gun fascineerde meteen. De nummers
Silent All Those Years en
Mother beluisterde ik regelmatig via mijn iPod en die lieten me zeker niet onberoerd;
Mother vond ik zelfs bijzonder mooi.
Die zomer kocht ik
Little Earthquakes op een cd-markt voor een paar euro. Ik had wel in de gaten dat het een koopje was en mijn vooroordeel over Tori Amos was inmiddels weg. Ook door de hoes: op
Little Earthquakes zag ze er niet uit als een popdiva, maar had ze iets kinderlijks, zoals ze daar gehurkt zat in een te kleine kist. Ze zag er op die hoes veel interessanter uit... Maar veel meer aandacht schonk ik dat jaar niet aan Tori. Misschien was ik daarvoor nog wat te verliefd op Björk. Soms ben je nog niet rijp om iets te ontdekken.
Maar
Little Earthquakes was nooit voorbestemd om stof te verzamelen. Ze lag de paar jaar die volgden in mijn muziekverzameling te wachten. Totdat ik een keer behoefte had aan iets nieuws. Iets nieuws, waarvan ik wel al wist dat het de moeite van het luisteren waard zou zijn. Twee jaar terug - rond deze periode - besloot ik weer eens een poging te wagen en deed ik het album in mijn cd-speler. En het kostte niet veel draaibeurten voordat ik smoor was op Tori.
Wat het hem deed? Deels blijft dat voor mij bij iedere topplaat een mysterie. Natuurlijk zijn er vanzelfsprekende ingrediënten aan te wijzen. De goed gecomponeerde liedjes, de eigenzinnige teksten, de perfecte spanningsboog die de cd heeft... Uiteindelijk is het een samenkomst van al die elementen, maar net als bij een echte verliefdheid is de oorzaak als geheel groter dan de som der delen - en daarom is iedere poging om het uit te leggen gedoemd te mislukken.
Vooruit dan: Tori's zangkunsten zijn een wereld aan schoonheid op zichzelf. Er zijn van die albums waar ik de muziek met liefde en plezier nog een keer zou kopen als het gehele album a capella uitgebracht zou worden. Jeff Buckley's
Grace is er zo eentje; London Grammar is een recenter voorbeeld. Maar ook Tori's
Little Earthquakes getuigt van zoveel vocale schoonheid dat het mij - afgezien van de prachtige instrumentale begeleiding - al genoeg kippenvel bezorgt als ik naar de pure geraffineerde details in haar zanglijnen luister.
Het zit 'm in de soepelheid waarmee ze wisselt van emotionele intensiteit. Haar zang is soms zwoel, op het lijzige af. Vaak gecombineerd met een spottende toon in de tekst (
Crucify, Girl) om vervolgens in het refrein aan te zwellen in intensiteit. Ook in die intense uitspattingen heeft Tori meerdere registers in huis. Wanneer ze zich over haar noodlot beklaagt in
Man With A Gun gaat dat met een grote kwetsbaarheid en een zekere trots, maar in andere nummers klinkt ze eerder snerend (
Girl, Precious Things).
Tussen al dat moois, is klassieker
Winter zeker fraai; het pleit juist voor het album dat dit nog niet het beste nummer is. Maar die eer komt voor mij dan nog eerder
Mother toe, om de simpele reden dat Tori hier alles met zang en piano doet. Over verschillende registers gesproken: ongelofelijk knap hoe Tori zo veel dynamiek en spanning weet te leggen in haar pianospel. Een ingetogen en heerlijk uitgesponnen intro, aanzwellende akkoorden in de coupletten en een prachtig 'open einde'. Waar Winter me met zijn orkestrale bombarie een beetje is gaan tegenstaan, vind ik
Mother van de eerste tot de laatste minuut goed. Ik ontdekte het als nummer al eerder, maar het is met de ontdekking van de rest van het album fier overeind gebleven.
En nu - terwijl ik dit aan het schrijven ben - valt het me op dat
Mother ondanks alle lof niet bij mijn drie aangemerkte 'favorieten' hoort (drie favorieten is ook te weinig bij zo'n album). Want
Mother wordt opgevolgd door een nummer waar ik een enorm zwak voor heb.
Tear In Your Hand is hierboven als poppy - en daarom als minder - omschreven, maar hoewel dat poppy gedeelte zeker waar is, blijft dit een nummer waarbij je me na afloop op kunt vegen. De 'hook' in de pianopartij maakt het een van de toegankelijkere nummers, de tekst is (haast) 'cheesy'. Maar daar zit dan ook ineens een briljante zin bij als '
I don't believe you're leaving 'cause me and Charles Manson like the same ice cream'.
....
Charles Cross schreef ooit over Kurt Cobain dat diens liedregel '
I wish I could eat your cancer when you turn black' een van de origineelste regels was om 'I love you' te zeggen. Bij deze wil ik in die categorie bovenstaande regel uit
Tear In Your Hand nomineren als een van de origineelste regels om uit te drukken dat iemand om de ware redenen heen draait bij het uitmaken van een relatie... Het is wat dat betreft een regel die Cobain ook had kunnen schrijven.
En dat alles draagt Tori met haar haast lijzige zangstem voor: berustend, sarcastisch en toch ook gekwetst. Om vervolgens in de bridge de intensere hoogtes van haar stembereik in te klimmen. Ja... die korte stilte na '
Time to wave goodbye now...' waarna het laatste couplet volgt, is ongelofelijk cheesy, maar verdomd aangrijpend en - om er niet omheen te draaien - ontzettend romantisch. Ik smelt er gewoon bij weg. Het is pure pop op zijn Tori's uitgevoerd en hoewel het deels een guilty pleasure is, kan ik gerust zeggen dat ik
Tear In Your Hand een van de beste nummers van
Little Earthquakes vind. Het nummer neemt me iedere keer weer vier minuten lang mee naar een geheel eigen wereld en dat is iedere keer weer te kort. Tori had me zodra ik haar dit nummer hoorde zingen. Ik wilde gelijk al mijn Björk-cd's de straat op gooien
Eenzelfde zwak heb ik voor
China. Wederom: ontzettend cheesy te noemen. Het nummer lijkt haast weggelopen te zijn uit de soundtrack van Twin Peaks. Alsof het popmuziek is uit een wereld die maar heel lichtjes - maar wel merkbaar - verschilt van de onze. Er zijn te weinig nummers in die subtiele tussencategorie en daarom is
China zo'n welkome toevoeging aan dit fenomenale album. De tekst gebruikt het concept 'China' op het foute af in verschillende betekenissen als metafoor. Zet er andere muziek onder en het zou aanvoelen alsof het uit het poëzieboekje van een melodramatisch ingestelde puber komt, maar door dat mystieke Twin Peaks-achtige aura krijgt het iets onvergetelijke mee. Iets wat geleidelijk aan onder mijn huid is gekropen.
Liefde maakt blind... Guilty pleasures die Michelangelo's worden... Hoe bestaat het? Maar ik ben zo blij dát het bestaat. Het is een heerlijk gevoel om als kritische muziekliefhebber naar iets te luisteren wat je 'cheesy' 'cliché', 'fout' 'oversentimenteel' - noem maar op - zou kunnen noemen, maar wat je desondanks toch in hart en ziel weet te raken. Het is een balanceeract die niet veel artiesten aankunnen en het is een bewijs van Tori's talent dat ze dit weet klaar te spelen. Het helpt natuurlijk ook dat Tori een begenadigd pianiste en zangeres is. En laten we wel wezen: het merendeel van dit album is natuurlijk kunst met een hoofdletter K.
Toch ben ik ook weer niet op alle nummers even blind verliefd. Bij
Me And A Gun doet zich zelfs een tegenoversteld effect voor. Door het achtergrondverhaal en de moedige a capella uitvoering wil ik het nummer haast niet 'minder' vinden. Toch betrap ik me er bij iedere luisterbeurt van
Little Earthquakes op dat dit het enige nummer is waarbij ik een behoefte voel om te skippen. Deels omdat ik me er ongemakkelijk bij voel; dat pleit natuurlijk alleen maar voor de kwaliteit van het nummer. Maar deels vind ik het ook te langdradig. Het voelt iedere keer weer als een nummer waar ik doorheen moet. Het komt eigenlijk alleen - en dan slechts in bepaalde gevallen - tot zijn recht als ik het op de koptelefoon luister. Met alle aandacht voor de tekst en de nachtmerrie waar die je in meeneemt:
I haven't seen Barbados, so I must get out of this... rillingen over m'n rug...
Maar ik werd niet verliefd op Tori doordat ze cheesy pop maakte waar ik me niet voor schaam, of doordat ze aan cathartische performance-art doet. Wederom: som der delen. Het is het feit dat ze al deze dingen op een album zet en er vervolgens een lied tussen kan gooien wat me mezelf er haast voor doet schamen dat ik die eerdere etiketjes op haar muziek durfde te plakken.
Met zo'n nummer eindigt ze ook, want potverdorie, wat is het titelnummer
Little Earthquakes toch ontiegelijk goed. Een klaagzang over een liefde die op de klippen loopt... Het is niets nieuws. Mijn heldin Björk maakte er een album over dat nog steeds in mijn top 10 prijkt, waar al die vertwijfeling theatraal ten gehore wordt gebracht. Maar Tori Amos leek er maar een nummer voor nodig te hebben om alle belangrijke facetten te belichten.
Dat haar relatie uit die periode nog twee jaar zou duren, is bij het horen van dit nummer - ervan uitgaande dat het autobiografisch is - een wonder te noemen. Hier is geen vuiltje aan de lucht, maar een dreigende donderstorm. Alles wordt uit de kast getrokken. Filmische scènes - schaamteloos dansend op kerkhoven tot de ochtendzon opkomt - worden met de grauwe wolken van retrospectie bedekt. Alle romantiek is tot tragedie verworden. Alle vocale registers zitten in dit nummer: het lage begin, dan die pijnlijk plotselinge trek omhoog. Om in het refrein - als je het al zo kunt noemen - te verzuchten:
Oh these little earthquakes... it doesn't take much to rip us into pieces
Vuige rock richting de climax - smekend: hoe kan ik je nog bereiken - dan een plotselinge ommekeer - haast als een gebed:
Give me life, give me pain, give me myself again
Op het laatst is het een en al de betovering van Tori waarin ik zweef. Een hypnotiserende zanglijn die haast behekst. Ze hamert op de pianotoetsen als een bezetene en het is een bezetenheid waarin ik haar graag volg. Iedere keer weer. De perfecte storm.
Nadat die storm een aantal keer was geluwd, wist ik wel beter dan dat Tori Amos een soort Celine Dion was die goed aanstekelijke 'guilty pleasures' kon schrijven. Tori heeft alles onder controle. Ze kan zoete popmuziek schenken op een manier die me beklijft, maar ze kan evengoed een storm in mijn oren losmaken, waarvan alleen zij bepaalt wanneer die weer gaat liggen. Ze kan Nirvana coveren op een manier die je op een katerige zondagochtend kunt verdragen, maar ze kan je evengoed overvallen met vuige rock, waarbij diezelfde Nirvana even lijkt te verbleken.
Ik ben meerdere malen bezweet uit die stormen gekomen. Alsof ik een marathon gerend had door een hele andere wereld als waarin ik Crucify had aangezet. Met weinig meer gedachten in mijn hoofd dan het verlangen om weer terug te gaan naar die vreemde wereld - Tori's wereld. Vlinders in mijn buik: verliefd en verslaafd. Soms ben ik nog niet rijp om iets te ontdekken, maar het is goed om te weten dat er albums zijn die op je liggen te wachten. Kleine aardbevingen die - als de geest eenmaal uit de fles is - je wereld goed door elkaar kunnen schudden.