Mingus - The Black Saint and the Sinner Lady (1963)

Dit blijft toch één van de meest bijzondere platen uit mijn collectie. Mijn vader is de persoon die de jazz bij mij met de paplepel heeft ingegoten zoals ik dat (tot nog toe uiterst onsuccesvol) nu bij mijn twee zoons probeer te doen. Maar van Mingus moest hij niet veel hebben. Te druk aldus de inmiddels oude baas. Toen ik Mingus' oeuvre ging uitspitten ging er dus echt een wereld voor me open. Deze Impulse! plaat is op die manier lang een verborgen pareltje gebleven. Volgens mij heb ik em destijds in 2007 nog middels Mume ontdekt ook (waarvoor dank).

Druk is het zeker maar inmiddels ben ik wel wat gewend. Goed ik zal ik het niet snel opzetten als mijn twee overenergieke zoontjes door de kamer rossen op hun loopauto (model Mercedes E klasse lekker ordinair ik weet het). En dan de zure blik van mijn vrouw erbij.... een blik die ze altijd bij jazz krijgt maar vooral bij drukke jazz. Afijn dan word ik er zelf ook een beetje dol van. Maar in de juiste setting gaat er maar weinig boven dit soort jazz. En die setting is nu op zondagmiddag/avond op mijn muziekkamertje op zolder. Dat is waar ik em ook het eerst hoorde maar dan op mijn zolderkamer bij mijn ouders....

Het is een plaat die zich moeilijk laat vangen in woorden: het is één en al beleving. Het interessante aan Mingus is hoe hij een band met 'gemiddelde' jazzmusici kan laten klinken als een soort all-star big-band. Wie kan mij vertellen waar een Charlie Mariano, Richard Williams of Jerome Richardson zó de sterren van de hemel blaast als hier? En daarmee hangt direct samen dat ik Mingus nooit zelf hoor schitteren. Ik vind hem altijd maar een gemiddelde bassist. Hij begeleid slechts.... Maar hoe hij begeleid man dat is bijna bovenmenselijk.

Deze plaat balanceert ergens tussen jazz, big-band, klassiek, flamengo en nog wat genres hier en daar. Het klinkt soms mystiek en mysterieus, dan weer bluesy en down to earth. Het zit vol heerlijke details: een klein intermezzo op gitaar van Jay Berliner, een bluesy solo van Mariano en het gemurmel van Williams in zijn trompet. De hele plaat dut echt op geen enkele manier ook maar een moment in.

Één van de jazz-platen die je monumentaal mag noemen. Er was nog nooit zo'n plaat gemaakt en er is er daarna nooit meer eentje gemaakt. Wat moet er door het hoofd van Bob Thiele zijn gegaan toen hij deze plaat aan het opnemen was met engineer Bob Simpson? Een tijdloze klassieker die ik eerst alleen op cd had maar nu dus ook in de Acoustic Sounds Series.... Het klinkt allemaal beeldschoon. De 40 euro waard? Ja bij dit soort platen kan ik dat echt wel beamen.

Wat een bizarre plaat is dit. Na twee luisterbeurten blijft het op één of andere manier maar in me hoofd zitten. Zowel de muziek als gedachtes over de plaat; m'n brein is op zoek naar een verklaring waar ik in hemelsnaam naar heb zitten luisteren. Goed is het wel ieder geval, maar wat ik er echt van vind moet de toekomst uitwijzen. Want deze plaat gaat veel opgezet worden komende weken!

Dit is precies hoe ik me voel na deze week dit pareltje van Charles Mingus te hebben ontdekt. Gaat de komende periode zeker nog heel erg veel rondjes draaien om de puzzelstukjes allen op hun plek te laten vallen (hoewel dat naar alle waarschijnlijkheid jaren gaat duren, maar fijn).

Deze plaat, die een crossover kan zijn tussen third stream en de toen gangbare avantjazz-stroming, wordt ook wel aangeduid als progressive big band jazz, en lijkt hier en daar wel beïnvloed door de suites van Ellington, maar heeft ook elementen uit flamenco, swing en zelfs New Orleans Brass Band, dankzij de zevenkoppige blazersploeg.

De eerste jazzplaat waarbij in sommige stukken gebruik is gemaakt van overdubs. De luisteraar krijgt een inkijkje in de emoties en psyche van Mingus, al is het alleen om de liner notes op de lp-hoes.

De muziek en arrangementen zijn intens maar erg gemakkelijk verteerbaar. Nergens vliegt de muziek uit de bocht. Als een schilderij is alles keurig op zijn plaats. Hier en daar wat zwaarmoedig door het gebruik van de bariton sax, bastrombone en tuba en de vertragingen, dan weer intens en speels als de tempo's wat versnellen en de alto sax tekeer gaat.

Om deze hele plaat te ontleden en beschrijven kun je een boek uitbrengen, maar zo ver wil en kan ik niet gaan. Wel wil ik graag de partijen van Jaki Byard (bijna klassiek-impressionist) en de weergaloze altosaxofoon van Charlie Mariano willen aanstippen. Voor mij tilt Charlie deze toch al fantastische suite naar een nog hoger niveau. Dan benoem ik nog Bob Hammer, de co-producer die het stuk mede-arrangeerde.

Wat deze plaat zo duidelijk onderscheid van neoklassiek en third stream zijn de diverse versnellingen en vertragingen in tempo, plotselinge dynamische en verschillen en het toepassen van de improvisaties, waarvan ik al de intense en bevlogeb partijen van Charlie Mariano benoemde.

De intense solo's en de opzwepende tempoversnellingen zijn te danken aan het demonische en autoritaire karakter van Mingus die woedend zijn muzikanten aanspoorde en er niet voor terugdeinsde tegen de instrumenten aan te schoppen.

Dat maskt deze plaat zo emotioneel en ook uniek. Deze manier van werken, als een tiran heeft overigens meerdere bandleiders aangezet tot het maken van meesterwerken: Monk, Miles, Zappa. Geen makkelijk figuur die Minfus, maar hij heeft toch wel mooi deze plaat op zijn naam staan.

Ik benn niet zo goed in stukjes tikken, en ik hoop deze plaat eer aan te doen. Na deze plaat maar weer een richting Dolphy, een genie die zachtmoediger was.